Cách đặt thiết bị bảo hộ khi leo núi tự do

Học cách đặt thiết bị bảo hộ khi leo núi tự do là một kỹ năng thiết yếu khi bạn tiến bộ như một người leo núi truyền thống. Có nhiều loại thiết bị bảo hộ khác nhau, bao gồm chốt, các loại nêm chèn, nêm lục giác, và nhiều hơn nữa. Đặc điểm chung là chúng có thể tháo rời, trái ngược với các thiết bị cố định được bảo vệ lâu dài với đá (như bu lông).

Để đặt thiết bị bảo hộ truyền thống một cách hiệu quả và an toàn, bạn phải phát triển kĩ năng quan sát tốt về vị trí trên tuyến đường để đặt thiết bị và bạn cần phải có kỹ năng nhận biết vị trí an toàn khỏi vị trí nguy hiểm.

Trong bài viết này, chúng mình sẽ tập trung vào việc đặt hai trong số các loại thiết bị phổ biến nhất: các loại chốt và nêm chèn

1. Nguyên tắc đặt thiết bị bảo hộ

Có một số nguyên tắc hướng dẫn cần tuân thủ khi bạn học cách đặt thiết bị truyền thống:

• Vị trí thiết bị chỉ hoạt động mạnh nhất khi được gắn đá xung quanh nó. Kiểm tra đá và chắc chắn rằng nó cứng cáp. Không đặt thiết bị tiếp xúc với các khối hoặc vị trí đá lõng lẻo có thể kéo ra hoặc vỡ.
• Nên lựa chọn thiết bị có kích thước phù hợp cho vị trí bạn sẽ đặt. Sử dụng ngón tay và bàn tay của bạn để đo vết nứt, sau đó chọn thiết bị tương ứng với phép đo đó.
• Các nêm chèn thường hoạt động tốt nhất trong các vết nứt song song trong khi các loại chốt thường hoạt động tốt nhất trong việc hạn chế các vết nứt.
• Tránh các vị trí nông, nơi thiết bị có thể dễ dàng kéo ra khỏi vết nứt.
• Đặt thiết bị sao cho an toàn, nhưng cũng suy nghĩ về những vấn đề khó tháo lắp.
• Đặt một thiết bị quá sâu trong vết nứt hoặt những vị trí quá chặt sẽ gây khó khăn cho người leo núi.

2. Cách đặt chốt leo núi

Các loại chốt thường sử dụng kim loại có kích thước và hình dạng khác nhau, được căng bằng dây cáp và được thiết kế để phù hợp với các cấu trúc trong đá. Mặc dù không hào nhoáng như nêm chèn, nhưng những mảnh thiế bị thụ động này không nên bỏ qua. Chúng tương đối rẻ tiền và nhẹ, và khi được đặt đúng cách, chúng rất đáng tin cậy. Rất lâu trước khi nêm chèn tồn tại, những người leo núi đã chinh phục những ngọn núi cao bằng thiết bị không gì khác ngoài chốt.

Giá treo chốt

Các loại chốt thường được bán trong một bộ bao gồm khoảng 12 mảnh, từ nhỏ đến lớn. Bạn nên chia chúng thành hai nhóm và sắp xếp theo kích thước, kẹp chúng thành hai carabiner riêng biệt. Kẹp các carabiner trên các vòng của đai bảo hộ của bạn hoặc vào một dây nối thiết bị để dễ dàng truy cập.

Tìm đúng vị trí đặt chốt

Đầu tiên và quan trọng nhất khi tìm kiếm một vị trí đặt chốt, bạn cần kiểm tra đá và chắc chắn rằng nó cứng cáp. Đừng đặt một chốt tiếp xúc với các khối hoặc mảnh rời có thể kéo ra hoặc vỡ ra. Như với bất kỳ vị trí nào cho thiết bị, chỉ đăt chốt khi có đá chắc chắn xung quanh nó.

Các loại chốt hoạt động bằng cách chèn vào một khe hẹp trong đá, vì vậy hãy tìm một vết nứt mà rộng hơn trên đỉnh và thon lại khi nó đi xuống. Các loại chốt có hiệu quả nhất trong các vết nứt dọc với sự co thắt, nhưng đôi khi chúng có thể hoạt động trong các vết nứt ngang nếu vết nứt thu hẹp ở khu vực đặt chốt. Các loại chốt không hoạt động tốt trong các vết nứt mở rộng ra bên ngoài hoặc xuống dưới vì không đủ độ co thắt để giữ chốt tại chỗ.

Chọn chốt đúng kích cỡ

Khi chọn kích thước của chốt để đặt vào vết nứt, hãy nhớ rằng nhìn chung sự tiếp xúc nhiều hơn khu vực giữa chốt và đá tương đương với vị trí mạnh hơn. Điều này có nghĩa là một chốt lớn hơn thường mạnh hơn chốt nhỏ hơn.

Kiểm tra vết nứt và độ chặt và xác định kích thước chôt lớn nhất sẽ vừa với vết nứt và chèn một cách hiệu quả vào vị trí đố. Đối với người mới bắt đầu, quá trình này chủ yếu thường cần nhiều thời gian để biết cách xác định chính xác. Nếu chốt quá lớn, nó sẽ không vừa với vết nứt hoặc nó có thể không vừa khít. Nếu chốt quá nhỏ, nó có thể có xu hướng bị chèn sâu vào vết nứt.

Khi bạn có được kinh nghiệm, bạn sẽ trở nên tốt hơn trong việc chọn kích thước chính xác trong lần thử đầu tiên. Nhưng ngay cả khi có nhiều năm leo trèo, đôi khi bạn vẫn không lựa chọn chốt đúng.

Cách đặt chốt

Các loại chốt có thể được đặt ở hai vị trí chính: với các cạnh rộng tiếp xúc với đá hoặc với các đầu mỏng hơn tiếp xúc với đá. Các mặt rộng cung cấp nhiều tiếp xúc hơn với đá và do đó thường an toàn hơn. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là cách thức chốt phù hợp với vết nứt; nếu vị trí với các cạnh hẹp tiếp xúc với đá có vẻ vững chắc hơn, hãy lựa chọn điều đó.

Hầu hết các loại chốt được uốn cong ở một bên, cung cấp cho bạn các tùy chọn vị trí bổ sung. Khi bạn nhìn vào vết nứt, cố gắng khớp đường cong với hình dạng của tảng đá để tối đa hóa sự tiếp xúc giữa chốt và đá.

Để đặt chốt đúng cách, hãy bắt đầu bằng cách tháo bộ chốt khỏi dây đai bảo hộ hoặc dây nối của bạn. Không tháo chốt ra khỏi carabiner, lấy loại chốt mà bạn cho là đúng kích cỡ và giữ nó bằng dây khi bạn nhét nó vào vết nứt. Phần còn lại của các chốt sẽ trượt xuống dưới cùng của carabiner khi bạn lắp chúng vào.

Kéo chốt xuống bên trong vết nứt, chú ý đến sự tiếp xúc bề mặt giữa chốt và đá. Đặt chốt với mặt cáp theo hướng kéo khi bạn ngã xuống, thường là phía dưới và hơi hướng ra ngoài.

Hoàn thành lắp đặt chốt

Nếu bạn có thể hài lòng với vị trí này, hãy mở khóa carabine vẫn giữ các chốt còn lại của bạn và đưa nó trở lại dây nịt hoặc dây nối của bạn. Dây móc hai đầu hoặc treo vào vòng dây trên đai đỡ bạn vừa đặt và kéo nhẹ để kiểm tra độ an toàn của vị trí. Đừng kéo mạnh đến nỗi chúng sẽ bật ra vì điều này khiến bạn mất thăng bằng. Giả sử chốt nằm yên và vị trí có vẻ tốt, hãy kéo dây nôi mạnh hơn để thực sự đặt thiết bị vào khớp.

Móc dây hai đầu hoặc dây nối không chỉ cung cấp cho bạn một cái gì đó để kéo khi lắp đặt chốt, nó cũng giúp giảm số lượng lực kéo trên thiết bị khi bạn đã cắt dây. Việc kéo dây khi bạn leo lên có thể kéo chốt ra khỏi vị trí của nó, vì vậy, luôn luôn sử dụng móc dây hai đầu hoặc dây nối để tránh điều này.

Dọn dẹp chốt

Dọn dẹp (gỡ bỏ) một chốt đôi khi có thể là thách thức. Điều quan trọng là suy nghĩ về cách chốt được đặt và sau đó đảo ngược điều đó. Ví dụ, nếu chốt được đặt vào một cụm đá từ phía trên, thì bạn sẽ cần đẩy lên để lấy nó ra. Bạn có thể chỉ cần sử dụng tay và dây nối để nhẹ nhàng di chuyển chốt. Đừng dùng quá nhiều lực với dây nối; bạn không muốn làm hỏng dây.

Nếu bạn không thể loại bỏ chốt bằng tay, lấy công cụ chốt ra khỏi dây đai bảo hộ và sử dụng nó. Bạn có thể thử gỡ chốt bằng dụng cụ hoặc móc nó bằng mũi của dụng cụ để cạy ra. Các loại chốt tương đối rẻ tiền, vì vậy nếu bạn đã cố gắng hết sức và không thể lấy nó ra, thì cũng không sao nếu bạn để nó lại.

3. Cách đặt nêm chèn

Các nêm chèn, là viết tắt của các thiết bị nêm chèn sử dụng lò xo (SLCD), là một loại thiết bị bảo hộ động (có nghĩa là chúng có các bộ phận chuyển động.) Chúng rất phổ biến vì chúng thường rất dễ đặt. Có nhiều thiết kế nêm chèn khác nhau, nhưng các nguyên tắc về cách chúng hoạt động và cách đặt chúng rất giống nhau.

Nói một cách đơn giản, các nêm chèn hoạt động bằng cách chuyển đổi lực kéo xuống và hướng ra ngoài thành lực vào các bức tường của vết nứt. Cùng với ma sát, lực này có thể giữ nêm chèn trong vết nứt và đỡ bạn khi bạn ngã.

Các nêm chèn thường dễ đặt và nhanh hơn các loại chốt: bạn kéo cò để rút các nêm chèn, nhét chúng vào vết nứt và nhả cò để cho phép các chân của nêm chèn mở rộng và tiếp xúc với đá. Tuy nhiên, để vị trí nêm chèn được chắc chắn, bạn cần có đủ khả năng trong việc tìm đúng vị trí để đặt, chọn đúng kích cỡ nêm chèn và đặt nêm chèn vào.

Tìm đúng vị trí để đặt nêm chèn

Khi tìm một vị trí để đặt một nêm chèn, hãy tìm các vết nứt có cạnh song song hoặc lỗ nhỏ. Bạn thường muốn tránh các vết nứt mở rộng phía trên hoặc phía sau vì nêm chèn sẽ có xu hướng di chuyển vào không gian rộng hơn.

Ngoài ra, tránh các vết nứt rộng ra quá nhiều hoặc hướng xuống dưới. Các vết nứt rộngthường không có thể cung cấp đủ độ tiếp xúc bề mặt với các chân của nêm chèn để tạo ra một vị trí an toàn.

Như với bất kỳ vị trí nào, hãy nhớ rằng một nêm chèn chỉ hoạt động mạnh khi đặt ơt khu vực có đá xung quanh. Khi một nêm chèn hỗ trợ bạn ngã, nó sẽ tạo ra một lực cực mạnh có thể đẩy mạnh các phần của đá. Kiểm tra tảng đá để chắc chắn rằng nó có thể rắn chắc và luôn nghi ngờ về các khu đá lỏng lẽo và các khối đá tự do. Chạm vào tảng đá bằng nắm tay của bạn và lắng nghe âm thanh mà nó tạo ra. Nếu nó có vẻ rỗng, hãy xem bạn có thể tìm một nơi khác để đặt nêm chèn không.

Lựa chọn kích cỡ nêm chèn phù hợp

Các nêm chèn có nhiều kích cỡ khác nhau, cho phép bạn đặt chúng vào các vết nứt nhỏ hơn nửa inch chiều rộng đến các vết nứt rộng hơn 5 inch. Nó rất quan trọng để chọn kích thước nêm chèn phù hợp cho một vết nứt để tạo ra vị trí an toàn nhất.

Theo nguyên tắc chung, lựa chọn nêm chèn lớn nhất sẽ phù hợp với vết nứt. Tuy nhiên, bạn cần đánh giá lộ trình và suy nghĩ xem nên sử dụng nêm chèn nào khi nào. Bạn không muốn sớm sử dụng tất cả các nêm chèn lớn của mình để biết rằng bạn rất cần một cái để lắp đặt xa hơn trên tuyến đường.

Ngoài việc đơn giản là nhìn vào vết nứt và ước tính kích thước nêm chèn sẽ hoạt động tốt nhất, bạn có thể sử dụng bàn tay và ngón tay của mình như một cách để đo vết nứt. Với kinh nghiệm, bạn sẽ học được rằng một vết nứt phù hợp với đầu ngón tay của bạn cần có nêm chèn có kích thước cụ thể và một vết nứt phù hợp với bàn tay của bạn sẽ có kích thước khác. Cuối cùng, bạn sẽ không cần phải nhìn thấy một vết nứt để biết kích thước nêm chèn của nó là bao nhiêu, bạn chỉ đơn giản là có thể cảm nhận được vết nứt. Chúng mình không đề nghị đặt nêm chèn một cách mù quáng; luôn luôn kiểm tra trực quan các vị trí của bạn khi có thể.

Nếu bạn mới bắt đầu đặt cam, sẽ mất một thời gian luyện tập để bạn có thể chọn nêm chèn đúng kích cỡ trong lần thử đầu tiên của mình và thậm chí sau nhiều năm kinh nghiệm, bạn sẽ không tìm ra loại phù hợp ngay. Nhưng, bạn càng leo nhiều, bạn sẽ càng giỏi hơn.

Đặt nêm chèn

Để đặt một nềm chèn, hãy tháo nêm chèn có kích thước phù hợp khỏi dây đai bảo hộ hoặc dây nối của bạn và kéo cò để rút các chân trên nêm chèn ra. Chèn nó vào vết nứt và nhả cò để cho phép các chân mở rộng và tiếp xúc với đá.

Khi bạn đặt, hãy nghĩ về hướng kéo nếu bạn ngã và định vị nêm chèn sao cho phần đầu nhọn được chỉ theo hướng đó. Điều này thường hướng xuống, nhưng hướng có thể thay đổi tùy theo tuyến đường hoặc mục đích sử dụng nêm chèn cụ thể.

Để xác nhận rằng bạn đã chọn đúng kích thước, kiểm tra xem các chân được rút lại như thế nào. Hầu hết các nhà sản xuất nêm chèn cung cấp các khuyến nghị về mức độ rút lại một nêm chèn và chúng tôi khuyên bạn nên làm theo các hướng dẫn đó. Black Diamond gợi ý rút lại 50 – 90% cho các nêm chèn Camalot phổ biến của họ. Metolius cũng đặt các chấm màu trên các chân của nêm chèn để biểu thị phạm vi rút lại lý tưởng cho một số nêm chèn của họ.

Với một nêm chèn trong tay, bạn có thể cảm nhận được phạm vi rút lại cảm giác như thế nào. Khi bạn sử dụng chúng và không bóp cò, nêm chèn được rút lại 0%. Kéo cò càng chặt càng tốt và nó sẽ rút về 100%. Không đặt nêm chèn vào một vết nứt, sẽ chạm xung quanh cò và tìm điểm mà tại đó các chân nêm chèn được rút lại 50%. Đây thường là điểm khởi đầu tốt cho vị trí nêm chèn vững chắc. Bất cứ điều gì ít hơn thế này sẽ không ổn định.

Một cách khác để suy nghĩ về sự rút lại là nhìn vào góc được hình thành bởi các cạnh thẳng giao nhau trên đáy của các chân nêm chèn. Nếu góc nghiêng khoảng 60 độ hoặc thấp hơn, thì bạn sẽ ở trong phạm vi phù hợp.

Nêm chèn bị lệch

Lượng rút lại rất quan trọng vì khi một nêm chèn sẽ chịu trọng lượng cao khi ngã, nó sẽ giãn ra. Nếu nêm chèn hầu như không được rút lại (under-cammed) để bắt đầu, nó sẽ có rất ít sự mở rộng còn lại khi có trọng lượng và không được an toàn như một nêm chèn rút lại nhiều hơn. Ngoài ra, một cam không đủ không gia để rút lại có xu hướng nằm lỏng lẻo trong một vết nứt và có thể dễ dàng di chuyển trong vết nứt.

Mặt khác, một nêm chèn bị rút lại hơn 90% có nguy cơ bị kẹt vĩnh viễn trong vết nứt. Rút lại quá mức (over-cammed) là khi bạn đặt một nêm chèn hoàn toàn, hoặc gần như hoàn toàn, rút lại.

Một nêm chèn bị rút lại quá mức thường rất an toàn, nhưng nó cũng gần như không thể gỡ bỏ vì có rất ít không gian để thu hẹp lại khi kéo ra. Thiết bị nêm chèn không hề rẻ, vì vậy hãy cố gắng đừng để chúng bị mắc kẹt.

Khi bạn đã đặt chúng vào một vết nứt, hãy quan sát vị trí của bạn và ghi nhớ những điều quan trọng sau:

• Thân của nêm chèn có thẳng hàng với hướng kéo dự kiến nếu bạn muốn ngã không?
• Có phải tất cả các chân của nêm chèn đều được rút lại đều không?
• Nêm chèn có bị rút lại khoảng 50 – 90% không?
• Có phải nêm chèn được đặt vào sẽ không mở ra nếu nó di chuyển không?

4. Thực hành đặt chốt và nêm chèn

Khi bạn học cách đặt các loại chốt và nêm chèn, hãy dễ dàng với nó. Dưới đây là một số mẹo để thực hành cách đặt thiết bị tốt:

• Theo chân một người leo núi có kinh nghiệm hơn leo lên và kiểm tra các vị trí của anh ấy hoặc cô ấy khi bạn dọn các mảnh thiết bị.
• Tìm một vết nứt có thể truy cập từ mặt đất và thử nghiệm với các vị trí để lắp thiết bị. Kẹp một dây nối vào một mảnh thiết bị và áp dụng trọng lượng cơ thể của bạn để có cảm giác về việc thiết bị được đặt tốt như thế nào. Mặc dù việc ngã tạo ra lực lớn hơn nhiều so với chỉ đơn giản là đứng trên một thiết bị.
• Thực hiện một cuộc leo núi tự do mô phỏng: nhờ hai người bạn và có một người trong số họ đỡ bạn trên đỉnh trong khi người bạn còn lại sẽ đỡ bạn bằng một sợi dây riêng như thể bạn đang leo núi tự do. Bạn có thể đặt thiết bị, kẹp dây và thậm chí ngã khi biết rằng bạn có dây trên cùng dự phòng.

Luôn luôn nhớ: leo núi an toàn là trách nhiệm của bạn. Không có bài viết hoặc video có thể thay thế hướng dẫn và kinh nghiệm thích hợp. Hãy chắc chắn rằng bạn thực hành các kỹ thuật phù hợp và hướng dẫn an toàn trước khi bạn leo lên.

Nguồn: REI

Xem thêm >> Kinh nghiệm leo núi tự do dành cho người mới bắt đầu