Chứng say độ cao là một trong những bệnh thường gặp mỗi khi chúng ta đến những nơi có độ cao cách vài nghìn mét so với mực nước biển. Bạn không cần phải leo lên những ngọn núi quá cao như đỉnh Everest để gặp phải hội chứng này mà bất cứ ai đang leo núi, đi bộ, hoặc sống ở nơi có độ cao từ 2500 m trở lên đều có nguy cơ cao mắc phải nó ngay trong những ngày đầu tiên đến những nơi này (từ 2000 đến 2500 m, bệnh cũng có thể xảy ra nhưng ở mức độ nhẹ hơn).
Nội dung
Nguyên nhân là vì chúng ta không kịp thích nghi với điều kiện khí hậu trên cao với áp suất thấp và lượng oxy bị giảm. Vì vậy, mỗi năm có rất nhiều người chết do không phát hiện sớm và điều trị kịp thời chứng say độ cao mặc dù điều này hoàn toàn có thể được phát hiện và ngăn chặn trước khi xảy ra tình huống xấu nhất.
Tổng cộng có ba kiểu say độ cao (hai kiểu cuối cùng có thể gây tử vong):
- Say núi cấp tính (AMS): là kiểu say độ cao ở mức nhẹ nhất và phổ biến nhất.
- Phù não do đô cao (HACE): tình trạng các mô não bị sưng phồng lên do tràn thể dịch.
- Phù phổi do độ cao (HAPE): tình trạng tích tụ dịch trong mô và phế nang của phổi.
Do giới hạn về kiến thức y học, bài viết này chỉ có thể cung cấp cho người đọc một cái nhìn tổng quan về chứng say độ cao về nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị, và cách phòng tránh hội chứng này. Do đó, nếu người đọc muốn tiểu hiểu sâu hơn về chủ đề này, hãy tham khảo ý kiến của các chuyên gia y tế và bác sĩ hoặc tham gia các khóa học giảng dạy và các buổi talkshow của các chuyên gia về chủ đề này.
1. Nguyên nhân gây ra hội chứng say độ cao
Khi bạn cảm thấy những triệu chứng bắt đầu xảy ra thì cũng là lúc cơ thể của bạn đang phản ứng lại với việc bị giảm lượng oxy nhận vào do không khí bị loãng ở những vùng cao. Vậy tại sao không khí lại bị loãng hơn ở những nơi này?
Áp suất không khí và nồng độ oxy: áp suất khí quyển phụ thuộc vào khối lượng của lớp không khí ở trên bạn. Những vùng có độ cao càng tăng thì khồi lượng khí quyển càng giảm, do đó áp suất khí quyển cũng càng giảm đi. Việc giảm áp suất đồng nghĩa với việc số lượng của các thành phần của không khí cũng bị giảm đi (như khí nitơ, khí oxi, hơi nước, và các khí khác).
Mức độ thích nghi độ cao: các triệu chứng của việc bị giảm lượng oxy nhận vào thường bắt đầu xảy ra từ độ cao từ 2500 m trở lên. Vì vậy, khả năng thích nghi độ cao của bạn là một trong những điều quan trọng trong việc phòng tránh chứng say độ cao. Độ cao của nơi bạn sống hoặc thường lui đến là một yếu tố giúp bạn thích nghi với một đô cạo nhất định vì cơ thể của bạn sẽ dần thích nghi với nồng độ oxy của độ cao đó.
Đó là lý do vì sao khi ở cùng một độ cao 2500 m, một người sống ở nhưng nơi thấp như những vùng gần biển bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi việc giảm nồng độ oxy so với người sống ở vùng cao hơn. Ngoài ra, họ còn có thể bị say độ cao từ ngưỡng độ cao thấphơn 2500 m.
2. Triệu chứng và phương pháp điều trị hội chứng say độ cao
Mặc dù chứng say độ cao có nhiều triệu chứng với nhiều mức độ khác nhau, cách sơ cứu hiệu quả nhất trong mọi tình huống khi có người bị say độ cao đó là đưa họ xuống nơi có độ cao thấp hơn. Tuyệt đối không tiếp tục đi lên cao hơn vì điều này chỉ làm mọi thứ trở nên nghiêm trọng và nguy hiểm hơn.
Triệu chứng của bệnh say núi cấp tính
Cho dù là đau ở mức độ kéo dài hay đau nhói từng cơn, đau đầu là dấu hiệu đáng chú ý nhất cho thấy bạn đang có khả năng bị say núi cấp tính. Những dấu hiệu khác gồm có buồn nôn, ói mửa, mệt mỏi, hôn mê, chóng mặt, ăn mất ngon, và khó ngủ.
Phương pháp điều trị bệnh say núi cấp tính: chứng say núi cấp tính không quá nguy hiểm do cơ thể bạn có thể tự chữa lành khỏi bệnh này. Bạn cần cho cơ thể một quãng thời gian nghỉ ngơi đủ để cơ thể có thể thích nghi với độ cao lớn hơn. Khi gặp các triệu chứng của bệnh say núi cấp tính, hãy đi xuống đến độ cao mà bạn trước đó bạn không gặp những triệu chứng này. Sau đó hãy nghỉ ngơi cho đến khi cảm thấy khỏe hơn.
Triệu chứng của bệnh phù não do độ cao
Bệnh phù não do độ cao ban đầu có biểu hiện giống như một cơn say núi cấp tính tứ mức độ trung bình cho đến nặng. Sau đó bắt đầu xảy ra các hiện tượng như lú lẫn hay đứng không vứng là những biểu hiện chính của việc bị sưng não. Bạn có thể nhận biết qua hai dấu hiệu sau:
- Không thể đi thành một đường thẳng khi phải dùng cả gót lẫn đầu ngón chân.
- Không thể giữ thăng bằng trên một chân.
Phương pháp điều trị bệnh phù não do độ cao: cần sơ tán ngay lập tức nạn nhân xuống nơi có độ cao thấp hơn. Ngoài ra, bạn còn cần phải liên lạc ngay với những trung tâm y tế hoặc với đội cứu hộ để nhận được sự trợ giúp cần thiết bởi vì không có cách nào có thể tự sơ cứu hay chữa một khi đã bị sưng não.
Triệu chứng của bệnh phù phổi do độ cao
Phù phổi do độ cao có thể (hoặc không có thể) xuất hiện sau chứng say núi cấp tính hoặc phù não do độ cao. Triệu chứng ban đầu của nó là khó thở kèm theo ho khan. Các dấu hiệu khác cho thấy phổi đang bị tích tụ dịch bao gồm việc khó thở ngày càng trở nên trầm trọng hơn, mệt mỏi bất thường, ho có đờm và máu, môi tái nhợt, v.v.
Phương pháp điều trị bệnh phù phổi do độ cao: để ngăn việc phổi phải chịu thêm áp lực, hãy sơ tán người bị phù phổi xuống nơi có độ cao thấp hơn ngay lập tức và tìm cách liên lạc với các đơn vị hoặc các trung tâm y tế để được giúp đỡ trong việc sơ tán và cấp cứu cho người bị bệnh phù phổi do độ cao.
Thuốc cho chứng say độ cao
Những loại thuốc không cần kê đơn (OTC) như ibuprofen, acetaminophen,và aspirin đều có thể giúp người bệnh giảm việc đau đầu của bệnh say núi cấp tính và phù não do độ cao. Tuy nhiên, việc uống những loại thuốc này không đồng nghĩa với việc triệu chứng đau đầu sẽ hết hoàn toàn. Khi bạn đã xuống nơi có độ cao thấp hơn hoặc cho cơ thể bạn một quãng thời gian để thích nghi với độ cao, thì khi đó cơn đau đầu thường sẽ tự hết.
Phương pháp điều trị nâng cao chứng say độ cao
Các loại thuốc như Diamox (Acetazolamide) và phương pháp điều trị bằng oxy tinh khiết nằm ngoài phạm vi của bài viết này. Để tìm hiểu thêm về lĩnh vực này, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế gần bạn.
3. Phòng tránh chứng say độ cao
Cách phòng tránh các chứng say độ cao tốt nhất đó là kiểm soát độ cao thường xuyên và theo dõi các cảm giác của cơ thể bạn. Nếu bạn làm điều này hiệu quả, cơ thể bạn có thể tự động điều chỉnh sinh lý để có thể thích nghi với việc đi lên cao với nồng độ cũng như áp suất khí quyển giảm dần.
Mức độ thích nghi độ cao
Nếu chúng ta dành thời gian cho cơ thể nghỉ ngơi và thích nghi thì những triệu chứng của việc bị giảm nống độ oxy do lên cao sẽ dần biến mất. Lúc này, nhịp tim và nhịp thở của bạn sẽ tăng dần, máu của bạn sẽ tạo ra số lượng hồng cầu cao hơn bình thường. Các bộ phận khác của cơ thể cũng sẽ dần thay đổi để có thể sử dụng lượng oxy hiệu quả hơn.
Nếu bạn cho cơ thể ít nhất hai ngày để thích nghi được độ cao từ 2500 đến 3000m, sau đó nâng giới hạn lên 300 m mỗi ngày thì cơ thể bán sẽ thích nghi tốt hơn. Một điều cần lưu ý khác đó chính là việc bạn ngủ ở độ cao nào. Hãy nắm vững quy luật “lên cao – ngủ thấp” để hạn chế chứng say độ cao.
Vào ban ngày, bạn có thể đi lên một độ cao nhất định nào đó cao hơn nhưng khi về đêm thì bạn hãy ngủ lại ở một nơi có độ cao thấp hơn. Điều này giúp cho cơ thể của bạn có điều kiện thích nghi dần với đô cao. Đây cũng là cách bạn có thể đánh giá mức độ thích nghi của cơ thể khi tăng độ cao.
Mỗi người có một mức độ thích nghi khác nhau
Cơ thể mỗi người có thể thích nghi với mức độ nhanh hay chậm khác nhau. Các yếu tố như tuổi tác, giới tính, chủng tộc, hay kể cả việc tập thể dục của bạn không hề tương quan nhay ảnh hưởng đến khả năng thích nghi nhanh hay chậm hơn. Việc bạn cần đó là lắng nghe và theo dõi các phản ứng của cơ thể để có thể điều chỉnh độ cao tốt hơn.
Nguồn: REI
